Centar za edukaciju sudija i javnih tužilaca u Republici Srpskoj (CESTRS) doprinosi jačanju borbe protiv kriminaliteta putem početne obuke i stručnog usavršavanja nosilaca pravosudnih funkcija u Republici Srpskoj. Za određene vrste krivičnih djela kojima je potrebno posvetiti posebnu pažnju i koja su kao takva prepoznata u društvu i stručnoj zajedniciCESTRS organizuje specijalističke obuke sudija i javnih tužilaca koji postupaju u tim predmetima. Te aktivnosti CESTRS sprovodi samostalno, ili u saradnji sa partnerima kao što su Visoki sudski i tužilački savjet Bosne i Hercegovine(VSTSBIH), resorna ministarstva, Centar za edukaciju sudija i tužilaca Federacije Bosne i Hercegovine (CESTFBiH),Pravosudna komisija Brčko distrikta BiH, AIRE Centar, USAID, OPDAT/DoJ, UNICEF, Savjet Evrope i mnoge druge nevladine i međunarodne organizacije.
Kao posebne vrste krivičnih djela koja su pod lupom javnosti zbog masovne pojave u društvu, te zbog izraženog interesa pravosudne zajednice, veliki broj edukativnih aktivnosti CEST-a RS je posvećen oblastima kao što su nasilje u porodici, organizovani kriminal i korupcija, trgovina ljudima, visokotehnološki/kibertnetički kriminal i krivična djela u kojima se pojavljuju maloljetnici kao počinioci krivičnih djela, te krivična djela u kojima se u ulozi oštećenih pojavljuju djeca. Za potrebe ovog teksta fokus će biti na edukativnim aktivnostima CEST-a RS u vezi sa nasiljem u porodici, femicidom, te organizovanim kriminalom i korupcijom.
Tokom 2023. godine održane su specijalističke obuke iz oblasti organizovanog kriminala i korupcije u kojim su sarađivali entitetski centri za edukaciju sudija i tužilaca sa projektom VSTSBiH „Jačanje tužilačkih kapaciteta u sistemu krivičnog pravosuđa u BiH“ i projektom USAID-a „Pravosuđe protiv korupcije“.
Tako je, uz podršku projekta „Jačanje tužilačkih kapaciteta u sistemu krivičnog pravosuđa“ koji sprovodi Visoki sudski i tužilački savjet Bosne i Hercegovine uz podršku Vlade Švajcarske, organizovan seminar prvenstveno namijenjen javnim tužiocima o temi „Proaktivne istrage u predmetima korupcije“. Seminaru je prisustvovalo osam tužilaca, četrnaest stručnih saradnika/savjetnika i trinaest ovlašćenih službenih lica. U sklopu te teme obrađeni su opšti pojmovi u vezi sa krivičnim djelima korupcije visokog nivoa, praktična primjena i razmjena iskustava (rano zavođenje predmeta korupcije visokog nivoa, pozicija predmeta u instituciji, davanje prioriteta, kapaciteti, stvarnost), proaktivnost u pokretanju predmeta korupcije visokog nivoa (zakonski okviri, podzakonski okviri, interna pravila, stvarnost). Takođe, govorilo se više o saradnji tužilaca i istražilaca u svim fazama krivičnog postupka (novo uputstvo o saradnji tužilaca i ovlašćenih službenih lica i proaktivnost sa posebnim osvrtom na proaktivnost u sprovođenju posebnih istražnih radnji).
U okviru istog projekta tokom 2023. godine realizovane su edukacije edukatora iz oblasti korupcije, organizovanog i privrednog kriminala i visokotehnološkog/kibernetičkog kriminala. Cilj programa je da obuči dovoljan broj budućih edukatora koji će moći da prenose stečeno znanje iz navedenih oblasti i da doprinesu efikasnosti rješavanja predmeta u oblastima tih krivičnih djela. Edukacijama edukatora su prisustvovali nosioci pravosudnih funkcija i ovlašćena službena lica koji su do sada već uspješno završili specijalističku obuku u oblasti korupcije, organizovanog i privrednog kriminala i visokotehnološkog/kibernetičkog kriminala, počev od 2016. godine.
Tokom 2023. godine održana je obuka (treća godina) za rukovodioce u tužilaštvima, tužioce i stručne saradnike u okviru višegodišnjeg Programa individualizovane obuke za tužioce za rad na predmetima korupcije visokog nivoa i organizovanog kriminala i najsloženijim oblicima privrednog kriminala. Obuku su organizovali entitetski centri za edukaciju sudija i tužilaca i projekat USAID-a „Pravosuđe protiv korupcije“. Takođe, održana je treća godina obuke u okviru višegodišnjeg Programa specijalističke obuke za sudije za rad na predmetima korupcije i organizovanog kriminala. Učesnici tih obuka su bili sudije i tužioci iz partnerskih institucija projekta USAID-a „Pravosuđe protiv korupcije“ (čije je sjedište u Sarajevu, Banjoj Luci, Zenici, Bihaću, Mostaru i Tuzli). Kvalitetu Programa i obuka posebno su doprinijeli: identifikacija tema na osnovu samoprocjene učesnika i iskazanih potreba, izbor edukatora – osoba koje se suočavaju sa istim ili sličnim problemima kao i učesnici Programa, kvalitet organizacije obuka, kontinuitet u organizaciji obuka, mogućnost izbora učešća na obukama koje individualni učesnik smatra potrebnim za sopstvenu profesionalnu nadogradnju i holistički pristup stručnom usavršavanju putem uključivanja tema koje nisu striktno u vezi sa materijalnim i procesnim pravom, kao što su obuke za rukovodioce, retoričke vještine i upravljanje stresom.
U okviru navedenog projekta centri za edukaciju sudija i tužilaca su realizovali sve obuke planirane za 2023. godinu, tj. ukupno je održana 21 obuka o temama: Visokotehnološki kriminal i korupcija, Retoričke vještine, Bankarsko poslovanje, Izrada negativnih tužilačkih odluka, Priprema za podizanje optužnice i odlučivanje o optužnici, Predlaganje i odmjeravanje krivičnopravne sankcije, Organizovani kriminal i izvršenje krivičnog djela u sastavu kriminalnog udruženja i druge. Pozitivan aspekt ovog projekta je razmjena praksi što bi u budućem radu trebalo da bude fokus. Učesnici Programa će nastaviti da informišu voditelje ovog projekta o potrebama da se održe određene vrste obuka. Stručno usavršavanje u okviru Programa doprinijelo je kvalitetu rada u tužilačkim timovima koji se formiraju za rad na kompleksnim predmetima u pojedinim tužilaštvima, što daje veoma dobre rezultate.
Kada je riječ o edukacijama iz oblasti nasilja u porodici, CESTRS je, u saradnji sa Fondacijom “Udružene žene” Banja Luka, uz podršku Projekta za razvoj, pomoć i edukaciju u prekomorskim zemljama Ministarstva pravosuđa SAD (OPDAT/DoJ), organizovao seminare iz krivičnopravne oblasti namijenjene sudijama, javnim tužiocima i stručnim saradnicima o temama: „Obaveze države u zaštiti žrtava nasilja“ i „Pojam nasilja u porodici i rodno zasnovanog nasilja, oblici i dinamika (osvrt na sudsku praksu)“. U okviru navedenih seminara predstavljen je Priručnik za razumijevanje nasilja u porodici i nasilja nad ženama, obrađene su teme o nasilju nad ženama sa invaliditetom (u kojim je istaknuto da invalidnost žrtve mora da bude otežavajuća okolnost pri procesuiranju tih krivičnih djela), te se govorilo o ulozi pravosudnih institucija i saradnji sa drugim subjektima zaštite, djeci žrtvama/svjedocima nasilja u porodici (akutno i produženo nasilje). Učesnici su istakli i dileme o tumačenju pojma „povreda psihičkog integriteta“, kao i probleme pri dokazivanju psihičkog nasilja. Seminarima je prisustvovalo dvanaest sudija, devet javnih tužilaca, četrnaest stručnih saradnika, a ostali učesnici su bili iz policijskih uprava i centara za socijalni rad.
Takođe, tokom 2023. godine održana su i tradicionalna savjetovanja iz krivičnopravne oblasti, i to XXI savjetovanje iz krivičnopravne oblasti pod radnim naslovom „Izazovi pravosuđa u procesuiranju novih i tradicionalnih oblika kriminaliteta“, kojem su prisustvovale više od četiri stotine učesnika koje su činili sudije, tužioci, advokati, pravobranioci, predstavnici izvršne i zakonodavne vlasti, članovi akademske zajednice, te predstavnici međunarodnih organizacija i drugi pripadnici pravničke profesije iz Bosne i Hercegovine, kao i XVI stručno savjetovanje tužilaca u BiH. Neke od glavnih tema navedenih savjetovanja su bile borba protiv organizovanog kriminala i korupcije, te teme u vezi sa nasiljem u porodici i nasiljem prema ženama.
Programom stručnog usavršavanja i početne obuke CEST-a RS za 2024. godinu planirano je da se nastavi edukacija iz navedenih oblasti, te je veliki dio specijalističkog programa iz krivičnopravne oblasti posvećen temama kao što su organizovani kriminal i korupcija. Tako je u saradnji sa projektom “Jačanje tužilačkih kapaciteta u sistemu krivičnog pravosuđa u BiH” i CEST-om FBiH planirano da se održi specijalistička obuka iz korupcije i specijalistička obuka iz oblasti privrednog i organizovanog kriminala, koja će se odnositi na dodatno usavršavanje, odnosno napredno usavršavanje za učesnike koji su završili osnovnu specijalističku obuku iz te oblasti. Polaznici tih obuka su tužioci, sudije i ovlašćena službena lica iz cijele BiH. Zatim, u saradnji sa projektom USAID-a “Pravosuđe protiv korupcije”, održana je edukacija edukatora u oblasti korupcije i organizovanog kriminala visokog nivoa koji će predavati novoj grupi sudija i tužilaca prema Programu specijalističke obuke za rad na predmetima korupcije, privrednog i organizovanog kriminala visokog nivoa. Isto tako, sprovešće se četvrta godina individualizovanog programa za tužioce koji će u ovoj godini steći certifikat o završenoj obuci. Takođe, CESTRS će organizovati seminar za tužioce i policijske službenike o temi “Prethodne istražne radnje i izvještaj ovlašćenih službenih lica o počinjenom krivičnom djelu iz oblasti privrednog kriminala i korupcije” i seminar za sudije i javne tužioce o temi “Pranje novca i finansiranje terorizma u Bosni i Hercegovini povezanih sa virtuelnom imovinom”.
U saradnji sa AIRE Centrom iz Londona, CESTRS i CESTFBiH su sproveli edukaciju edukatora iz oblasti femicida i onih koji će prezentovati Priručnik za postupanje u slučajevima femicida. U okviru te edukacije govorilo se više o odmjeravanju kazni u predmetima rodno zasnovanog nasilja i femicida s fokusom na olakšavajuće i otežavajuće okolnosti, čiji bi rezultat trebalo da bude jačanje pravosudnog odgovora na femicide i rodno zasnovano nasilje, unapređenje prakse u ovim slučajevima, te promocija rodne ravnopravnosti u pravosuđu. Priručnik za postupanje u slučajevima femicida, u saradnji sa entitetskim centrima za edukaciju, biće predstavljen i distribuisan cijeloj pravosudnoj zajednici tokom 2024. godine. Takođe, u saradnji sa AIRE Centrom, planirano je da se održe obuke za sudije i tužioce iz oblasti organizovanog kriminala i korupcije tokom kojih bi se više govorilo o tehnikama istrage i suđenja u slučajevima finansijskog kriminala i pranja novca, korišćenju dokaza pribavljenih međunarodnom pravnom pomoći, izazovima tehnološke ere, kriptovalutama i digitalnim dokazima. Cilj tih obuka bi bio da se unaprijedi pravosudni sistem kako bi efikasno procesuirao složene slučajeve, da se ojača međunarodna saradnja, te da se smanje stope ovih vrsta kriminala.
CESTRS planira da u 2024. godini o temi nasilja u porodici realizuje sljedeće aktivnosti: „Primjena Zakona o zaštiti od nasilja u porodici i nasilja nad ženama u Republici Srpskoj“ i „Izazovi odlučivanja o starateljstvu u slučajevima nasilja u porodici – preporuke GREVIO komiteta“, u saradnji sa Gender-centrom Vlade Republike Srpske, „Multisektorski odgovor subjekata zaštite na nasilje u porodici“, „Rezultati praćenja sudskih postupaka u oblasti nasilja prema ženama u Republici Srpskoj i Brčko distriktu BiH“, „Krivična odgovornost i sankcionisanje počinilaca nasilja u porodici“, „Psihološko nasilje kao oblik rodno zasnovanog nasilja“, u saradnji sa DoJ/OPDAT i „Udružene žene“ Banja Luka, „Sudska praksa i standardi Evropskog suda za ljudska prava u slučajevima nasilja u porodici sa fokusom na sudsku praksu u Bosni i Hercegovini“, te onjaln obuka – „Osnovna obuka o rodnoj ravnopravnosti”.
Pored navedenih aktivnosti, CESTRS je član interresornog odbora u okviru regionalnog projekta OSCE-a „Jačanje kapaciteta krivičnog pravosuđa za borbu protiv rodno zasnovanog nasilja u Jugoistočnoj Evropi“ za period od 2021. do 2024. godine. Takođe, u toku su konsultacije entitetskih centara za edukaciju sudija i tužilaca sa Stalnom komisijom za edukaciju i sudsku dokumentaciju Visokog sudskog i tužilačkog savjeta Bosne i Hercegovine o uvođenju obaveznespecijalističke obuke o nasilju u porodici za nosioce pravosudnih funkcija koji postupaju u tim predmetima. Cilj specijalističke obuke o nasilju u porodici bi bio da unapređuje edukaciju iz te oblasti i da, kao rezultat, podiže svijest prilikom odlučivanja u predmetima rodno zasnovanog nasilja i nasilja u porodici, te da sudije i javni tužioci ozbiljnije pristupaju tim predmetima. To bi se ogledalo kroz izricanje strožijih kazni za tu vrstu krivičnih djela čime bi se ostvarili ciljevi specijalne i generalne prevencije.
